کرمان از نگاه تاریخی
کرمان در گذرگاه زمان، نه فقط از عمري به درازاي تاريخ برخوردار است، بلکه در کنار اين کميت، از نظر کيفيت نيز گفتني‌هاي بسيار دارد. عليرغم مسايل و مصائبي که بر اين ديار گذشته، معذالک اين سرزمين به همت مردمي پرتلاش و سازنده، از سختي‌ها نردباني ساخته و تا چشمه‌ي خورشيد صعود کرده‌است، آن‌طور که تا هرکجا در کوچه‌هاي تاريخ پيش مي‌رويم، چهره‌ي کرمان را روشن و پرفروغ مي‌بينيم به‌ويژه در زمينه‌ي فرهنگي، سازندگي، اقتصاد و توليد و تجارت، يعني همان مقوله‌هايي که موجب شد تا اين سرزمين «ديار کريمان» و «کارمان» يعني خطه‌ي مردماني پرکار، سازنده و غيور لقب گيرد. شهري برسر راه ابريشم و برخوردار از تاريخ کهن، آ‌نگونه که آن‌را به «کرمان بن هيتال بن فلوح بن نوح» نيز نسبت داده‌اند و نام‌آوري چون فردوسي به آن اشاره کرده‌است:
چو يک چند بگذشت بر هفتواد مرآن حصن را نام کرمان نهاد
با اين همه اگر زمينه‌ي رونق اقتصادي، در ابعاد مختلف وجود نمي‌داشت، بي‌ترديد چنين نامي براي کرمان منظور نمي‌شد. وجود ارگ بم نيز دليلي بر اين مدعاست. علاوه براين، مردم کرمان هزاران سال قبل، به مدد تفکّر و انديشه و کوشش و تلاشي وصف‌ناپذير، خود را در عرصه‌ي تاريخ مطرح کردند.
كشفيات اخير جيرفت، دليل ديگر اين مدعاست، زيرا بخشي از راز و رمزهاي كشف‌شده، نه فقط پيشينه‌ي ده هزار ساله‌ي تمدن اين كهن سرزمين را نشان مي‌دهد، بلكه با كشف ده‌ها شي ارزشمند، و نيز مجسمه‌اي كه گفته مي‌شود يكي از خدايان آن زمان بوده، همچنين لوحي كه رمزگشايي آن، قضاوت تاريخ در خصوص پيدايش خط و تمدن بشري را تغيير مي‌دهد، دريچه‌هاي تازه‌اي گشوده خواهدشد. علاوه براين در حدود سال‌هاي 1343 يک گروه باستان‌شناس که از هاروارد براي بررسي امور تاريخي به کرمان آمدند، پس از مطالعات انجام‌شده اعلام کردند که قريب پنج‌هزار سال قبل در محلي به‌نام تل ابليس(نزديکي‌هاي بردسير)، انسان‌هايي زندگي مي‌کردند که براي نخستين مرتبه، به صنعت ذوب مس دست يافتند.
در عصر هخامنشي هم نه فقط چوب درختان ياک و جنگل‌هاي کرمان براي کاخ‌هاي داريوش فرستاده مي‌شد- که اين خود حکايت از رونق کشاورزي اين سامان دارد- بلکه از نظر اقتصادي نيز، در شمار آبادترين شهرهاي کشور بود.
در عصر ساساني هم اوج شکوفايي اقتصادي اين ديار را مي‌توان ديد. وقتي انوشيروان به آذرماهان حاکم کرمان نوشت: براي ساختن سد باب‌الابواب نياز به مساعدت مالي است و چه زمينهاي مناسب‌تر از کرمان که اقتصادي بارور دارد، آذرماهان آن‌قدر زر و سيم ارسال کرد که نه فقط کار سد به اتمام رسيد، بلکه از مابقي آن به‌دستور انوشيروان شهر استرآباد بنا گرديد. و باز در تاريخ مي‌خوانيم که در زمان حکومت طغرل‌شاه سلجوقي پادشاه کرمان (561-551) «عشور ابريشم مکران، به سي‌هزار دينار مي‌رسيد.» وجود کرمان بر سر راه ابريشم و رونق اقتصادي اين سرزمين، به آن اهميت خاصي بخشيد. مارکوپولو از معادن آهني که فولاد هندي مشهور از آن به‌دست مي‌آمده، گفتگو مي‌کند. همچنين از توليدات و کارهاي دستي ياد مي‌نمايد که اکثراً به کشورهاي خارج صادر مي‌شده مانند پارچه‌هاي بافت بم و راين و زيورآلات ساخت شهداد و... هم او مي‌نويسد: «از کوهبنان مقداري سرمه براي شاهزادگان چيني به ارمغان بردم.» اصولاً يکي از کالاهايي که از ايران به چين صادر مي‌شده وسمه بوده که سخت مورد توجه شاهزادگان چيني قرار داشته‌است.
شهرهاي کرمان نيز همين وضعيت را داشتند. مقدسي، جغرافي‌دان و مورخ معروف آباداني سيرجان را بيشتر از فارس ياد مي‌کند. و صاحب تاريخ سلجوقيان معتقد است که شهر قمادين مرکز جيرفت (گدروزيا) در اثر عبور و مرور کاروان‌ها، آن‌قدر آبادان شده‌بود که تجار بزرگ از اکناف عالم در آنجا مسکن داشتند. به‌قول نويسنده‌ي تاريخ مذکور «جيرفت منزل مسافران بحر و بر، خزينه متموّلان و گنج‌خانه‌ي ارباب بضايع خاور و باختر بود.»
ارتباط تجاري کرمان با هند نيز دليل ديگري براين مدعاست. تجار هندي به کرمان سفر کرده، توليدات و محصولات اين استان را خريداري مي‌کردند و به هند مي‌بردند و از هندوستان نيز ادويه آورده و به فروش مي‌رساندند. اين رابطه آن‌قدر نزديک و تنگاتنگ بود که آنان کاروانسراي ويژه‌اي براي خود داشتند که به آن کاروانسراي هندوها مي‌گفتند. اين کاروانسرا هنوز در بازار ميدان قلعه به همين نام موجود است و بناي آن‌را به حاج سيدجواد شيرازي، نسبت مي‌دهند. رونق مذکور و انديشه بارور اين مردم موجب رشد و شکوفايي هنر کرمان‌زمين نيز گرديد. تا آنجا که اين ولايت را در شمار بزرگ‌ترين شهرهاي هنري قرار داد.
علاوه بر شال و قالي و ترمه و پته، دو نوع پارچه نفيس نيز در کرمان بافته مي‌شد. که يکي «برک» نام داشت و ديگري «احمدي».
به مدد فکرت و انديشه مردمي که آن‌را از نياکان خود به ارث برده و نيز موقعيت مناسبي که در اختيار آنان قرار گرفته نه فقط سال‌هاي سياه «خان قجر» را به فراموشي سپرده‌اند، بلکه راه خود را به‌خوبي شناخته و با گام‌هايي استوار و همّتي به بلنداي زمان، مي‌روند تا افتخارات گذشته را، به‌گونه‌اي پرفروغ‌تر تکرار کنند و عظمت اين ديار را بر جبين تاريخ نقش زنند. کرمان امروز با بهره‌گيري از امکانات وسيع کشاورزي شامل پسته(طلاي سبز)، موقعيت مناسب و زمينهاي حاصل‌خيز کهنوج و جيرفت (هند ايران)، خرما و مرکبات مرغوب بم و ساير محصولات اين استان که بعضاً در نوع خود بي‌نظيرند، و نيز با واحدهاي توليدي ارزشمندي چون صنايع مس باهنر، لاستيک بارز، خودروسازي بم و کارخانجات متعدد، همچنين پشتوانه‌ي ارزشمند مس سرچشمه، فولاد گل‌گهر، زغال‌سنگ زرند، مس ميدوک، انواع سنگ‌هاي قيمتي و کروميت اسفندقه و نيزآثار هنري ارزشمندي چون قالي، پته، گليم، معرق، قلمزني و چندين اثر هنري و اقتصادي ديگر را عرضه مي‌كند- افق روشني از پيشرفت و ترقي فراروي همگان گشوده و تصوير زيبايي از دياري آباد و شايسته را ارايه داده‌است.
به جز این، کرمان در زمینه فرهنگی نیز، بسیار خوش درخشیده و از روزگاران دور، آثاری از خویش بر جای گذاشته که اگر آن را پیشگام فرهنگ این کهن سرزمین بنامیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. از هزاره پنجم پیش از میلاد که به قول لمبرگ کارلوفسکی پژوهشگر و باستان‌شناس معروف امریکائی که در دهه 40 شمسی، تپه یحیی را کاوش کرده، کرمانی ها 350 سال پیش از سومریها به خط دست یافتند و دارای مدرسه و شهرک صنعتی و ... بودند، تا امروز که فهرست بلند بالائی از دانشمندان نامی موجود است. کرمان، همیشه مهد فرهنگ و هنر و دانش بوده، از جمله:
ابو عبدالله عیسی ماهانی، ریاضیدان برجسته ای که دانشگاه کرمان نام او را برای یکی از سالن های اجتماعی برگزیده. محمد بحر رهنی، محدث بزرگ شیعه/ ابواسحاق کوهبنانی، فیلسوف و ریاضیدان، خواجو، شاه نعمت الله، عماد فقیه، ابی الفخر کرمانی، ابوحامد افضل کرمانی ، ناموران قرن هفتم تا نهم، روح الله خالقی، خالق سرود ای ایران، علی اکبر صنعتی پیکر تراش و نقاش معاصر، سعید نفیسی، ناظم الاطباء، ناظم الاسلام و... باستانی پاریزی، طاهره صفار زاده، دکتر احمد ناظر زاده و فرهاد ناظر زاده و... همه و همه این بزرگان نامی در دامان این دیار پرورش یافتند و پرچم افتخار را بر بلندای ایران عزیز بر افراشتند.
به قلم محمدعلی گلاب زاده، رئیس مرکز کرمان شناسی
کرمان
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی
استان کِرمان پهناورترین استان ایران و مرکز آن کلانشهر کرمان است. استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته و جمعیت آن در سال ۱۳۹۵ و بر اساس آمار مرکز آمار ایران برابر با ۳٬۱۶۴٬۷۱۸ نفر بوده‌است. کرمان با دربر گرفتن بیش از ۱۱ درصد از وسعت ایران با حدود ۱۸۳٬۲۸۵ کیلومتر مربع کمابیش اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و پهناورترین استان ایران می‌باشد. استان کرمان مرکز جنوب‌شرق کشور است و به نوعی مرجع صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی دانشگاهی-علمی، مذهبی و سایر شاخص‌ها در میان استان‌های منطقه جنوب شرق کشور است. استان کرمان همچنین بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده دارد و از استان‌های تاریخی ایران است. استان کرمان ۷ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد و رتبه نخست ایران را از این حیث دارد. مرکز استان کرمان، کلانشهر کرمان است که مهم‌ترین شهر جنوب شرق کشور و از شهر‌های بزرگ ایران محسوب می‌شود. استان کرمان همچنین چندین سال متوالی رتبه نخست صادرات غیرنفتی کشور را از آن خود کرده‌است.
براساس آخرین تقسمات کشوری، استان کرمان دارای 23 شهرستان، ۶۳ شهر، ۵۳ بخش و۱۴۳ دهستان است.
شهرستان‌های آن عبارت‌اند از: انار، بافت، بردسیر، بم، جیرفت، رابر، راور، رفسنجان، رودبارجنوب، ریگان، زرند، سیرجان، شهربابک، عنبرآباد، فاریاب، فهرج، قلعه گنج، کرمان، کوهبنان، کهنوج، منوجان، نرماشیر، ارزوییه
آب و هوا
بطور کلی آب و هوای این شهر به دلیل ارتفاع زیاد از سطح دریا به نسبت خنک و معتدل است
کرمان سومین مرکز استان مرتفع ایران بعد از شهرکرد و یاسوج است، و همین امر باعث شده‌است که در مقایسه با شهرهایی مثل یزد، زاهدان، بیرجند، قم، شیراز، اصفهان، تهران از هوایی خنک تردر تابستان‌ها برخوردار باشد.
تابستان‌های کرمان نسبتاً خنک و زمستان‌های آن بسیار سرد است
دین
دین اکثر مردم شهر کرمان اسلام و مذهب مردم شیعه است
جمعیت چند هزار نفری از زرتشتیان و اقلیتی از کلیمیان (یهودیان) نیز در کرمان زندگی می‌کنند. در این شهر اقلیت‌های دینی مراسم‌ها و جشن‌های آیینی خود را آزادانه برگزار می‌کنند
جشن باستانی سده که در نوع خود بزرگترین جشن زرتشتیان می‌باشد همه ساله در بهمن ماه در کرمان برگزار می‌شود و جشن سده کرمان در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار فرهنگی ملی ایران ثبت گردید
جاذبه‌های تاریخی
گنبد جبلیه، مجموعه گنجعلیخان، ورودی باغ تاریخی و جهانی شاهزاده، باغ شازده، مسجد جامع کرمان، مسجدجامع تاریخی کرمان، نمای شب، مسجد جامع مظفری، مسجد جامع ملک، آرامگاه شاه نعمت‌الله‌ولی، آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی، بازار کرمان، آتشکده زرتشتیان، حصار شهر قدیم کرمان، یخدان مویدی کرمان، یخدان زریسف، ارگ راین، قلعه دختر و قلعه اردشیر مجموعه وکیل، مجموعه ابراهیم خان، تخت درگاه قلی بیگ، آرامگاه خواجه اتابک، میدان تاریخی گنجعلیخان کرمان، آرامگاه مشتاق علیشاه، باغ موزه هرندی، خانه امینیان، خانه غفاری، خانه پرداختی، مسجد حاج آقاعلی (چهلستون)،مسجد پامنار، گنبد جبلیه، مربوط به دورهٔ ساسانیان ، محراب و سقف مسجد ملک (امام)
ساختمان کتابخانه ملی کرمان که متعلق به دوران پهلوی است، با معماری زیبا و نمای آجری خود و همچنین محوطه زیبای خود، اثر بی‌بدیلی است.
جاذبه‌های طبیعی
باغ تاریخی شازده، باغ آقا، کویر لوت، کوه هزار، باغ نظر، باغ بیرم آباد،باغ نشاط، باغ آقا، باغ فتح‌آباد، باغ سرآسیاب، باغ مشیز،باغ گلشن، باغ دیلمقانی، باغ لل
جاذبه‌های مذهبی
امامزاده حسین جوپار، مهدیه و مسجد مقدس صاحب الزمان ، امامزاده محمد، آستانه شاه نعمت‌الله ولی، مسجد جامع مظفری، مسجد جامع ملک، مصلی بزرگ امام علی، آتشکده زرتشتیان، آتشکده و باغچه بُداق آباد، کنیسه کلیمیان
موزه‌ها
موزه زرتشتیان، موزه هنرهای معاصر صنعتی، موزه هنرهای معاصر صنعتی، باغ موزه هرندی، باغ موزه دفاع مقدس، موزهٔ ذوالفقار، موزهٔ مطبوعات، موزهٔ سکه، موزهٔ مردم‌شناسی، موزهٔ شاه نعمت‌الله ولی، موزهٔ سنگ، موزهٔ شهید باهنر، موزهٔ ساعت، موزه روحانیت، موزه پزشکی، موزه فرش ، موزه بزرگ شهر، موزه آکواریوم و تاریخ طبیعی و تاکسیدرمی
مراکز تفریحی
پردیسان جنگلی قائم، پردیسان جنگلی کرمان، پیست اسکی سیرچ، تله کابین کرمان و بام کرمان (در حال احداث)، فرودگاه تفریحی کرمان
پیست کارتینگ، یست موتور کراس، پارک جنگلی شهید باهنر، شهربازی بزرگ کرمان، باغ وحش کرمان، بوستان شهید مطهری، بوستان شورا
باغ شاهزاده ماهان
قلعه دختر
مجموعه گنجعلیخان
مسجد جامع
باغ فتح آباد
گنبد جبلیه
گنبد مشتاقیه
سردر کتابخانه مرکزی
ارگ بم
نمای بیرونی باغ شاهزاده
کلوت های شهداد
مسجد ملک